THOMAS MORUS

Tragoedia

1612

Beatissimae Deiparae semper
Virgini dicata
Martyribusque Anglicanis

PERSONAE

HENRICUS OCTAVUS
ROFFENSIS
THOMAS MORUS
AUDLEUS
IOANNES MORUS
CACODAEMON
CROMWELLUS
CRANMERUS
SURRIUS
NORFOLCIUS
NORRIS
TRES AULICI
CIVIS
BONVISIUS
NUNTIUS
MINISTER REGIS
SATELLES
PROCURATOR REGIUS

Muti

MINISTRI
SATELLITES
LICTORES

ACTUS I, SCAENA i
HENRICUS OCTAVUS, ROFFENSIS, THOMAS MORUS, AUDLEUS, IOANNES MORUS &c.

HEN. Roffensis, an adhuc Teuto Lutherus furit,
Adhuc rebellat, nec mea victus manu
Deponit haeresim?
ROFF.Inscium flecti malum
Frangatur opus est, viribus tritum cedet
Fortasse, nunquam cedere in melius velit 5
HEN. Nos conteremus. Galliae nullos habent
Motus?
AUD.Nec ultra pertinax Scotus movet
Arma. Aequori imperant classes tuae,
Tranquilla cuncta.
HEN. O utinam et pectus meum!
Dilecte Mori nate, nox tertia tuas 10
Cernet choreas sedulo cures velim.
IOAN. Festos sereno principi ludos paro.
Placere nostrum est velle, sed regis dare.
HEN. Linquamur. Ergo regis hae nomen decent
Leges? Per istas nostra decurrit colos 15
Vita, infimorum ut ambiam supplex genus
Mundo tremendus? Quid iuvat sceptro fera
Compescuisse maria? Quid victis nova
Dedisse populis iura? Quodcunque alluit
Oceanus Angliae littus immensum terens 20
Imperia nostra agnoscit. Tornaco iugum
Ruptis repagulis dedi, in castris meis
Meruisse Caesar ipse laetatur locum.
Quid ira posset et quid Henrici favor
Persensit orbis trepidus. En verum caput 25
Et ipsa nimium Roma mitrato tumens
Pontifice praeda barbaris, nostra invocat
Auxilia, subvenio. Imperas, Clemens? Meo
Agnosce authore. Pudeat anathemata tuum
Quod perculisse diceris amicum, in thorum 30
Dum non licere pateris Henrico suum
Quod tibi per ipsum redditam in Romam licet.
Arguimur atra quod Katharinam face
Sanctam reiecimus, face Bolenam nova
Sociasse crimen dicitur. Regem negant 35
Decere quicquid plebe de media datur
Hominibus. Hinc vulgi murmur miserum levis.
Hinc odia nobis concitat clerus loquax,
Roffensis instat pectus indomitum viri.
Nubere cogimur. Catharinae Morus 40
Virtute clarus acer ingenio favet.
Hunc aucupamur. Mitior neuter capi,
Renuit uterque. Addidimus irati minas.
Constans uterque pernegat flecti minis.
Nunc dura papae rumpo Romani iuga, 45
Abiicere certus. Impios fratris detur
Excutere thalamos iura, vel cuncta excedent
Violata nobis. Magnus has iunxit rosas
Lancastriae armis victor Eboracum vincens
Brytanna dextrae sceptra firmavit potens 50
Et uni, ut inter publicae pacis bona
Ego sustinerem solus imperium impotens?

ACTUS I, SCAENA ii
HENRICUS, CACODAEMON

CAC. Henricus.
HEN. Adsum. Voce quis nostrum insonat
Mala ominate nomen?
CAC.Et iunctas rosas
Et sceptra tu firmata commemoras? Subit 55
Memoria patris animum, et extinctum seni
Civile belli incendium? Addendum putam
Quod praesidentem memet Anglorum throno
Libitoque sceptra vestra torquentem meo,
Alterna variantem scelera. Caedes, neces, 60
Ferocientem plebis insontis luem
Procerumque pestem, lustra tandem post decem
Polluta mutuis caedibus regum odiis
Deiecit imo carceris clausit specu,
Gravique legum pondere oppressit. Tibi 65
Memoratur iste? Regibus documen piis
Quibus pudicae coniuges, sancti tori
Pietasque placuit. Alia sed vobis via
Capenda praeceps est. Gradum sero refers,
Consilia si nunc sana meditari incipis, 70
Aut lentus irae quaeris exertae modum.
Miser tyranni qui potest sisti furor,
Aut clepere sese. Crede, in auctorem redit
Quod limites sibi statuens flagitium iners
Non transeundos languet. Invisa exulat, 75
Sed puritate nobilis, regum genus
Catharina, pellex Anna regalem obtinet
Incesta thalamum, filia an coniux viro
Incerta. Dubia sobole perturbat domum,
Dum sibi sororem parturit, neptim viro. 80
Horrore monstri vulgus attonitum stupet,
Horrent amici. Ut exterae gentes fremunt,
Coercendum Baetici ferro nefas
Clamant, ab alto pontifex fulmen quatit.
Feriere torpens stabis? Ultricia manus 85
Mundo ingerente tela compressas tenes?
Vis ire contra, modicis et statuis modum
Sceleribus, et nunc questibus ducis moras
Et somnia? Patris cogites magni decus,
An occupare potius extremum iuvat? 90
Quicquid malorum scelera secura faciunt.
Redivivus ecce (facibus hoc debeo tuis
Amoris impiis) genius et throni vigor
Tyrannici ego sum, spondeo manus quibus
Nunquam peperci subdolas artes, quibus 95
Et casta virtus poterit obtentis capi. <Exit.>
HEN. Abscessit? Horror quantus, o quantus tremor
Concussit artus! Cedo superos, inferos
Non esse dubito. Fallor, an iterum redit?
Quam callet omne mentis arcanum meae! 100
Adesto quisquis fidus observas fores
Nostras satelles. Adsit Audleus. Veni,
Cromwelle. Cranmere, est opus si unquam sacris.

ACTUS I, SCAENA iii

Intrant Audleus, Cromwellus, Cranmerus.

CROM. Quis iste pallor inficit regi genas?
AUD. Quae turba trepidum reddit indomitum virum? 105
CRAN. An proditor aliquis ista?
CROM.Quae potuit manus?
AUD. Latebras scrutabor ense.
HEN. Desiste, inutile
Reconde ferrum. Vidimus, amici, hausimus
Quae refugit animus. Proferam an melius tegam?
AUD. Suspecta regi nostra nunc non est fides. 110
CROM. Usu probata longo.
HEN.Ad insolita licet
Probata multum saepe concutitur fides.
CROM. Communia fidem postulant, dura exigunt.
HEN. Consilia quid si nostra non probet Deus?
CROM. Votis benignum flecte.
HEN. Si inferi probent? 115
CRAN. Vel inferorum consilia constent ope.
HEN. Quid conscientia?
AUD. Futilis vulgi timor.
HEN. Violenta maiestate fulgentem premit.
CRAN. Qui iura maestatis ignorat suae.
HEN. At fama —
CROM. Falso sermo popularis, levis 120
Arbitria, facile regis edicta sequitur.
Lex, conscientia, fama famulantur tibi.
Hoc irretitum vulgus incautum tenet.
Dispellit ictas regium nubes iubar.
HEN. Deponitis animum, vidimus, amici — Affuit 125
Coram locutus sceptra qui nutu regit
(Sic dixit) ista genius aut numen. Palam
Quodcunque meditor protulit, laudat frequens
Consilia, stimulos addit, incursat moras,
Et adiutrices spondet inceptis manus. 130
CROM. Quae forma spectris?
HEN. Terribilis, atrox, minax,
Quamque intueri vestra, Cromwelle, acies
Non sustinebit. Horruistis? At modo
Displicuit ille pectoris nostri tremor,
Oculusque pavidus ipse si redeat.
CRAN.Sacris 135
Lustranda censeo penetralia aedium
Regalium. Vocentur arte qui ligent
Fugentque manes.
CROM.Lege prohibentur magi.
CRAN. Cogente nulla lege negligit? Scelus!
CROM. Quas carmen atrox, quicquid aut rabido senex 140
Decantat ore, placet aut cogit putem
Umbras timendas? Credulus finxit timor
Errore manes. Nullus ad superos redit
Qui nocte mersus inferos semel attigit,
Nec captus unquam fugit aeternum chaos. 145
Cum densa Phoebi nubes occurit faci
Et agile lumen impedit, pictus oculis
Apparet arcus, iridem vulgus vocat,
Falsum poetum numen attribuit deae.
Insurgat igne fortior titan novo 150
Nubemque pellat, numen effictum perit.
Magnanime, veniam vera dicenti tuo
Concede famulo. Cura delusit gravem
Solicita mentem, dumque consilio nimis
Insistit anxia, spectra quae nullus videt 155
Vidisse sese reputat. Ingentem advoca,
Henrice, spiritum, fugiat illusio.
HEN. Magnifica nectis verba, sed frustra. Stetit
Hic ille, prosiluit, et inde regium
Quem dereliqueram impetu fregit thronum. 160
Hic fulminanti voce vibravit sonos,
Cromwelle, quales trepidus hausisses, quibus
Sanguis stetisset gelidus in venis, quibus
Elinguis haesisses.
AUD.Ecce regali locum
Restituo sellae, et ense securum dabo. 165
Non ille quamvis igneos spirans globos
Vultuque dirum fulmen eiaculans truci
Hinc admovebit. Inferi claustrum Iovis
Laxetur, improbum agmen arcebitur. Nigra
Eripiat almum nube convolvens diem, 170
Rutilante tenebras ense discutiam graves.
Hic certa rebus et in incertis salus.

ACTUS I, SCAENA iv

Intrat Cacodaemon.

CAC. “Hic certe rebus est in incertis salus.”
Hic sceptra firmat dubia, pollutum torum,
Violata foedera, templa depulsis deis 175
Turbata flammis ossa sanctorum data,
Spoliata lege regna, iudiciis, sacris
Numinibus, expiat. Pigri mortalium
Sensus, sibique commmodum claudens iter!
Cupido nullis docta consiliis sequi 180
Meliora, nullo concita monitu satis!
Quid obstrepenti pectore eximia coquis
Facinora sceptro digna, quae nullus dies
Silebit unquam, nulla posteritas luet?
Sit tua Bolenaeque propagata, nuptiis 185
Excedit? Posset impetus, perdunt morae.
Timemur? Hoc est tarda quod nobis fides
Praestatur. Ingeniis amicorum geram
Morem. Senatus iste non nudo solet
Sermone pertrahi, addo quo norunt capi, 190
Et argumentis munus adiicio meis.

Intrat mensa.

Adeste, vanos ponite ocius metus.
Properate, tremula cernite ut flamma micent
Reverberante munera. Alliciunt manus,
Arripite. Cernit quisque quae summe cupit. 195
Corona divae myrtea insigne Cypridis,
Henrice, debetur tibimet, audax cape.
HEN. Arcetur igne nec feret flammam manus.
CAC. Eburna (vafrum) virga te scribam decet,
Cromwelle, recta te linea ducit, 200
Sed nigra, diras cautus insidias agis.
CROM. Inermis acres dextra non transit faces.
CAC. Cranmere, avara quidlibet tentat manus,
Te polluendo mitra felicem dabit.
Prehende, vacuus quid retro flectis pedem? 205
CRAM. Non sutinendus ignis excruciat.
CAC. Satis
Ambitio inextinguibilis, et flammas timet?
Tu fulgur, Audle, spernis irati Iovis.
Te pugionis fulgor invitat, cape.
Tibi vulneratus quisquis obstabit cadat. 210
AUD. Audaciam ignis magicus exsuperat meam.
CAC. Ineamus ergo consilium, amici. Vetant
Nos concupitis perfrui flammae bonis,
Luce et calore pariter obstantes. Libet
An subsidere donec extinctae suo 215
Ardore cedant, et famem longam pati,
An imbre potius vincere atrato moras?
Sic, sic agendum, fusus extinguat cruor
Inimica lumina lampadum. Iniectus cruor,
Pretiosus ille sit licet Mori sacer, 220
Roffensis, ignem vincet, et facilem dabit
Ad concupita transitum vobis bona.
Didicistis Angliae quo iacet regnum loco,
Et unde posset erui. Clerus viget,
Et multitudine eruditorum laetus 225
Obvallat omne. Nullibi vobis patet
Aditus novandi cuncta, ni fiant nova,
Vetera recedant. Ordo sanctorum vetus
Turbetur ocyus praesulum, exurget recens,
Et digna Cranmero capite mitras gerunt 230
Selecta membra. Protinus pulsis cadet
Religio praesulibus avita, diruta
Monumenta cultores premant aut terreant.
Nobilibus ecquis praefert aut vulgo facem,
Et veritatis tramitem signat pede? 235
Capiatur astu. Hoc si negatur, occidat.
Stulte misericors dum suis parcit, perit.
Quocunque steterit sanguine tyrannus viam
Faciet, libido qua queat ferri vaga.
Sedete. Turbo cedat, animorum tumor 240
Tegatur imis abditus praecordiis
Nociturus inde prodeat. Memores mea
Consilia retinete, author exudet brevis.
Imaginem nostram eximat cunctis sopor.
Somne, profundi civis Averni 245
Cui Stygis inter famulos uni
Natura scelus adscribere nescit,
Tu mortales fallere doctus
Et iucundo ludere furto,
Tollis miserae taedia vitae, 250
Fessisque brevi similis morti
Gratam perhibes mentibus umbram.
Tu venturi non malus augur,
Nec praeteriti ludio ineptus,
Certaque dubiis veraque falsis 255
Prudente soles miscere dolo.
Tu per summis imisque venis
Unaque omnes lege coerces.
Adsis multum gravida gestans
Fronte papaver, virgamque manu 260
Ter Laetho rore madentem,
Et par regi famulisque veni.
Preme devinctos torpore gravi,
Nigrisque foves membra sub alis.
Et somnifero lumina ramo 265
Tingens placida falle quiete.
Nostra ex animis excidat umbra.
Sculptaque in imis praecepta fibris
Maneant, nullo delenda die.
Atrum spirent corda venenum, 270
Et quisque malo nesciat unde
Atrum spiret corde venenum. Exit.

ACTUS I, SCAENA v
HENRICUS, NORFOLCIUS, SURRIUS

Tuba.

HEN. Quid festus aures buccinae pulsat sonus?
Ecquis triumphus? Laetior solito venit
Norfolcius. Natum inclitum classis ducem 275
Dux ducit. Age profare, quae rerum vices?
NORF. Sequitur triumphus auspicia foetus tua,
Henrices. Vindex tu manu invicta potens
Tumultuoso solus oceano manes.
HEN. Aequoreus igitur praedo, tot populis timor, 280
Tot efferatus gentium spoliis, cadens
Auxit trophaea Surrio?
SUR.Nostra manu,
Sed regis auspicio iacet.
HEN. Pugnae modum
Appone, laetus dura quae tuleris refer.
SUR. Vix deserantes Angliae littus tuae, 285
Candente rostro tumida sulcamus freta,
Cum pinus ingens et superbifico procul
Gravis apparatu linteos iactans sinus
Tenuem in carinam spicula ac faces vibrat.
Iamque imminebant Thetidis infesti greges, 290
Praedae propinqui. Cerneres medio ratem
Ponto vagantem fata, qua licuit fuga,
Pellere, et hiantes hostium fauces navis
Subin Meandris, cursibus flexis, modo hinc,
Modo inde fugere. Iamque defessum latus 295
Vel aestuantis syrtibus dabat maris,
Vel severioribus viribus dabat virum.
Indignor ego, trepidos iuvare navitas
Festino. Turbe mitto, qui referat truci
Mea verba: cuncto liberent navim metu 300
Et arma portant. Vela, ni fatum velint,
Superba laxen, verticem inclinet suum
Antenna supplex. Resistit. Nec mora, sacras
Testatus iras numinis laesis, caput
Galea, trilici cingo lorica sinus. 305
Ad arma clamo. Convolant Euro ocius,
Proparantque flammas, pila, fatales globos,
Ferrum cohortes. Aluit Enyo fibras
Virumque clamor. Gemitus et clangor tubae
Navalis ardet. Crebra compages quatit 310
Balista puppis. Igneae micant faces,
Liquefacta flammant saxa. Dum Thetis suis
Collucet undis, nube fumosa gravis
Apollo squalet. Picea telorum seges
Densat, et ferrugineo oculis diem 315
Horrore nostris eripit. Circum undique
Morientum acerbo morte raucessit sonus.
Hic haeret alto pendulus fluctu, nigris
Illum procellis foetus undarum rapit
In brevia vortex. Arma bellantum vorat 320
Et cassa volvit corpora insano sinu
Rubefacta Thetis. Ancipite pugnatur diu,
Marique Phoebus propius admorat rotas,
Balista celeri nostra torquetur manu
Adversa in ora, at illa flammanti globo 325
Armata more turbinis duri volat
Omnes per auras propugnans certam necem.
Qualis sonantem laureis sylvam comis
Segetesve flavas, improbo urgente Noto,
Vulcanus ardens sternit, aut qualis pigra 330
Hyeme crepante rapidus Alpino feris
Animatus Euris volvitur torrens iugo,
Percussa mole puppis inimico gemens
Satiatur imbre turbidis rector tremens
Temone rupto volvitur praeceps aquis, 335
Et vela, quondam nescia remitti, modo
Laniata pendent. Trepidat exanimis metu
Navita, gemiscit strage et horrenda perit
Sic obstinatis fine quo decuit diem
Finimus. Rostris una pars pelago natat, 340
Captivitatem caeteri insolitam colunt,
Noruntque quid sit sub tuo tandem polo
Latrocinari, cuius Astraea insidet
Et insidebit portibus, te principe.
HEN. Sic liberari decuit obsessum mare, 345
Sic comprimendus improbi nobis furor
Erat pyratae. Mercibus pontus patens
Et exterorum liber accessus tibi
Debetur. Hac mercede contentus, novum
De largitate munus expectes mea. 350

Cromwellus, Norfolcius.

CROM. Gratulor honores Surrio partos. Patri
Illustris ille languidum senio patrem
Stemmate coronet laureo. Virides iubet
Redire luces, eripit fatis colum,
Et fortiore pensa firmat stamine. 355
NORF. Fateor, in illo summa votorum attigi
Quod subsidente memet aevi pondere
Subibit ille publicae firmum rei
Iuvamen. Henrico famulus, arcto tibi,
Cromwelle, nexu iunctus: indignus patre, 360
Proavisque nusquam crevit et gratos dedit
Paterna fructus spes, iuventus lauream
Ex quo coronam [ . . . ] devictis tulit
Scotis, Iacobus imbuit caesus manum
Iuveni, cruore regis immitis sua 365
Est auspicatus arma.
CROM.Non ullo satis
Laudanda titulo gentis Howardae fides
Virtusque digna, quem tenet summo loco
Et amore summo regis. Hinc merito sibi
Rex pollicetur vestra suffragia et opem, 370
Dum gravia quaeque tractat et tentat.
NORF.Mihi
Tellus dehiscat antequam fallem fidem
Aut imperantem deseram regem. Iubet?
Senile cingo pectus, aerata premo
Et ipse canos casside. Oceani minas 375
Subibo tumidas ipse.
CROM. Non istos seni
Tempus labores imperat. Regi tamen
Adurit ira pectus.
NORF. Iratum vetat
Aliquis ferire?
CROM.Subditi cohibent manum,
Regni senatus non satis doctus sequi 380
Imperia regum.
NORF. Noster hoc pronos dabit
Assensus ad quaecunque.
CROM. Summam novimus
Authoritatem familiae vestrae, favor
In vos redundat, sceptri amici. Civibus
Donata multis gratia vestra salus, 385
Fortuna multis, conciliat omnes. Dedit
Haec posse vobis rex, repetit hanc gratiam
Et quos potentes esse concessit rogit,
Regi potentes esse se suo sinant.
NORF. Si quid potentia quam dedit nobis queat 390
Servire regi, serviet. Dicas modo,
Ambage missa.
CROM. Nuptias gentes ferunt
Regis secundas graviter externae. Fremit
Hispanus arma, pontifex instat minis.
Quid hic agendum?
NORF.Eatur armato obviam 395
Armis, verendum praesulem flectant preces
Et approbata causa doctorum scholis.
CROM. Spes nulla flecti posse pontificem, semel
Decreta quod sanxere sacrosanctum vocat.
Videbis interdicta templorum brevi 400
Valvis refixa, voce pastoris fores
Clausas supremi. Nos anathemate feriet,
Dire imprecatus tradet inferni incolis.
Cum rege cives sorte concludet pari
Regnumque fractis civibus praeda exteris 405
Dabitur cruenta. Dormiat Gallus, Scotus,
Hispanus acer, Belga, fac omnes sopor
Abstringat, ipsa concidet telis suis
Confossa patria, bella civilia, strages
Veteres redibunt, odia resurgent, ruet 410
In nos tumultu concitae plebis furor.
NORF. At tanta poterit foemina Henricus mala
Prohibere missa? Facilis hoc pretio quies.
CROM. Facilius astra flexis volves novis,
Dediscet aestum citius insanum mare, 415
Carebit imo terra quam premimus loco,
Ignisque lunae concavem linquet globum,
Quam rex Bolenae poterit avelli suae.
Non suggerendum duco quod nunquam audiet.
NORF. Et quis miseriis poterit imponi modus? 420
CROM. Quis? Abrogentur iura pontificis, eum
Pellamus, ocius ipse quam pellat. Dabit
Medicina tutos dira, sed tutos dabit.
Ideo probanda de salute quaestio
Habetur, aequum est quidquid hanc firmat scelus. 425
Numerosa nobis arma spoliati dabit
Cleri supellex. Vertet in praemia suis
Opulenta monachum spolia liberalitas
Regalis, inde Surrius graves feret,
Norfolcius feret inde partes maximas, 430
Exhausta donis inde recrescet domus.
NORF. At qui resistunt?
CROM.Non salus salvos potest
Reddere, peribunt.
NORF.Regis arbitria sequar
Hac spe. Procella quando cessarit, ratem
Rex applicabit ad unicum littus suam. Exeunt. 435

CHORUS

Quisquis regificis captus honoribus
Terram puniceo verrere syrmate
Et rubri rutilans exuviis freti
Gestis ferre caput celsius omnibus,
Nescis imperium quo iaceat loco. 440
Regalis trahitur longa strepentium
Fulgoris specie turba clientium
Quos celsis inhians semper honoribus
Aureis in manicis ambitio trahit.
Hi, dum quisque suae vota libidinis 445
Atque explere famem non satiabilem
Per fas atque nefas, per vetitum cupit,
Mentem blanditiis regis ad omnia
Per fas atque nefas, per vetitum trahunt.
Qui cum iustitiae sacra repagula 450
Et fines animi transiliit boni
Laxans indomitae fraena licentiae,
Torrenti similis, cui Scythicae nives
Aut versis Boreae funditus urceis
Fecerunt animos ad Stygii vadum 455
Amnis praecipiti volvitur impetu.
Non ullum statuit criminibus modum
Aut finem sceleri, sed veterem novo
Certat nequitiam vincere crimine,
Nil fatale timens supplicium, nihil 460
Divinae metuens fulmina dexterae.
Nam longa scelerum consuetudine
Durescens animus barbariae Getas,
Et duri superat marmora Caucasi.
O sceptri nimium dulce periculum, 465
Et iucunda nimis pernicies tua
Qua sensus hominum ludis imagine
Esca lethi ferum ducite vestiens
Hamum, quo cupidis suavia mentibus
Figis fraude mala vulnera quae necem 470
Vix percepta ferunt immedicabilem!
Raris imperium regibus obtigit
Expers flagitii vel sceleris cavens,
Hosque Astraea suo nutriit ubere
Et sanctae latices iustitiae dedit. 475
Illi criminibus fertile seculum
Aetati subiit, progeniem ferens
Praeceps quam furiis Impietas agit.
Nunc qui sceptra manu regia torqueat
Quae non luxuries taminet impia 480
Vel non innocuo sanguine polluat,
Ales Phoebigena rarior alite
Inter pennigerum qui genus unicus
Phoenix, e patrio funere nascitur.

Perge ad Actum Alterum